برآورد ترکیب‏ پذیری و هتروزیس در توده‏ های خربزه و طالبی ایرانی از طریق تلاقی دای‏ آلل

برای برآورد وراثت‏پذیری، هتروزیس، ترکیب‏پذیری عمومی و خصوصی و رابطۀ بین آن‏ها در صفات تعداد میوه در بوته، میانگین تعداد روز تا رسیدن نخستین میوه، عملکرد در بوته، میانگین وزن میوه و‏ ضخامت گوشت میوۀ هفت تودۀ ملون ایرانی (’تاشکندی‘، ’خاتونی‘، ’میرپنجی‘، ’سوسکی ‏سبز‘، ’گرمک‘، ’گلپایگان‘ و ’آران 1‘) در یک طرح دای‏آلل کامل تلاقی داده شدند و هیبریدها برای ارزیابی صفات مورد نظر در قالب طرح بلوک‏های کامل تصادفی در سه تکرار کشت شدند. تجزیۀ واریانس صفات نشان دهندة تفاوت معناداری در میان دورگ‏ها بود، بنابراین برای تجزیۀ ترکیب‏پذیری روش نخست گریفینگ به‏کار گرفته شد. میزان ترکیب‏پذیری خصوصی عملکرد در بوته از ترکیب‏پذیری عمومی آن بیشتر بود که نشان دهندة غالب بودن عمل غیرافزایشی ژن‏هاست. اثرات ترکیب‏پذیری عمومی برای اغلب والدها در صفات ارزیابی‏شده معنا‏دار بود. وراثت‏پذیری بالای خصوصی برای صفات تعداد میوه در بوته، میانگین وزن میوه، تعداد روز تا رسیدن و ضخامت میوه (به‏ترتیب 83/0، 82/0، 79/0 و 74/0) نشان دهندة اثر کم محیط بر این صفات و نقش بیشتر اثرات افزایشی بود. بیشترین وراثت‏پذیری خصوصی برای صفت تعداد میوه در بوته (83/0) برآورد شد. هتروزیس مطلوبی براساس والد برتر برای عملکرد در بوته مشاهده شد (78/15 درصد)، بنابراین، با استفاده از تجمع ژن‏های افزایشی و غیرافزایشی می‏توان ارقام هیبرید برتر را برای صفات مهم زراعی خربزه اصلاح کرد.